- نویسنده: سپهراد فرزامی - نویسنده‌ی تخصصی حوزه‌ی سلامت
- تایید علمی: دکتر سعید کلباسی- فوق تخصص غدد و متابولیسم
- بازبینی نهایی: شهلا صفائی- استراتژیست محتوا و ناظر نهایی
آیا ممکن است یک نفر هم به قند خون مبتلا باشد و هم به فشار خون؟ در جواب باید بگوییم: بله؛ نه تنها امکان دارد، بلکه بسیار شایع نیز هست.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که قند خون و فشار خون اغلب، به‌صورت همزمان در یک فرد دیده می‌شوند و هر کدام می‌توانند زمینه‌ساز یا تشدید‌کنندۀ دیگری باشند. به‌طورکلی فشار خون و قند خون یک نوع همبودی پزشکی (Comorbidity) محسوب می‌شوند؛ به این معنا که این دو بیماری معمولاً با هم ظاهر شده و روی یکدیگر اثر می‌گذارند.
مطالعات معتبر، از جمله مقاله‌ای که در Canadian Journal of Cardiology منتشر شده است نشان می‌دهند که افراد مبتلا به دیابت، دوبرابر بیشتر از افراد سالم در معرض خطر فشار خون بالا قرار دارند. از طرفی دیگر، کسانی که با فشار خون بالا مواجه هستند، بیشتر دچار مقاومت به انسولین می‌شوند؛ عاملِ کلیدی در ابتلا به دیابت نوع 2. (منبع)
همه این‌ها نشان می‌دهد که دیابت و فشار خون بالا از لحاظ بیولوژیکی و متابولیکی به هم مرتبط هستند و نمی‌توان آن دو را از یکدیگر جدا کرد.
فشار خون چگونه به قند خون مرتبط است؟ آیا هر یک از این دو بر دیگری تأثیرگذارند؟ آیا این دو بیماری یک ریشۀ مشترک دارند؟ ما در این مقاله به تمامی این سؤالات پاسخ داده و تمامی ابعاد فشار خون و قند خون و تأثیری که بر یکدیگر دارند را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
این مقاله صرفاً با هدف آگاهی شما منتشر شده است. توصیه می‌شود برای هرگونه مشاوره پزشکی، تشخیص یا درمان، با یک متخصص مشورت کنید.
رابطه فشار خون و قند خون چیست؟
پژوهشگران معتقدند که همراهی شایع بین قند خون و فشار خون تصادفی نیست. دکتر فیونا مک‌براید (Fiona McBryde)، محقق مرکز تحقیقات قلب دانشگاه آوکلند نیوزلند، می‌گوید: «ما باور داریم که ترکیب رایج دیابت و پرفشاری خون صرفاً یک تصادف نیست.» همان‌طور که گفتیم، فشار خون بالا و قند خون بالا می‌توانند زمینه‌ساز یا تشدیدکننده یکدیگر باشند. هایپرگلیسمی (قند خون بالا) معمولاً از دو مسیر منجر به فشار خون بالا می‌شود.
مسیر اول: زمانی که قند خون بالا کنترل و درمان نشود، به اعصاب و رگ‌های خونی آسیب می‌زند. این آسیب باعث می‌شود تا دیواره رگ‌ها سفت‌تر و باریک‌تر شده و از این طریق مستعد تجمع پلاک شوند. تجمع پلاک در رگ‌ها مسیر جریان خون را تنگ می‌کند و در نتیجه فشار خون را افزایش می‌دهد.
مسیر دوم: یکی از اشکال دیگری که قند خون می‌تواند منجربه بالارفتن فشار خون شود افزایش مزمن سطح انسولین در بدن یا هایپراینسولینمی است. این وضعیت از راه‌های متعددی فشار خون را بالا می‌برد:
- افزایش جذب سدیم و آب توسط کلیه‌ها
- فعال‌شدن سیستم عصبی سمپاتیک که باعث افزایش ضربان قلب و انقباض رگ‌ها می‌شود
- تغییر در انتقال یون‌ها در غشای سلولی که باعث انباشت سدیم در سلول‌ها و حساس‌تر شدن عضلات دیواره رگ‌ها نسبت به هورمون‌های تنگ‌کننده رگ می‌شود
- افزایش مقاومت عروقی از طریق ضخیم‌شدن دیواره رگ‌ها و تنگ‌تر شدن آن‌ها. (منبع)
به‌طورکلی، سطح بالای انسولین منجر به فشار خون بالا می‌شود. بهترین راه کنترل میزان انسولین بدن، مدیریت قند خون است. پیشنهاد ما این است که اگر مبتلا به فشار خون هستید و یا نمی‌خواهید گرفتار فشار خون بالا شوید، حتماً روزانه و طور منظم، فشار خون خود را اندازه‌گیری کنید. این امر نقش بسزایی در مدیریت فشار خون و همچنین جلوگیری از بروز قند خون دارد. شما می‌توانید از فروشگاه آوان‌لند برای انتخاب و خرید دستگاه فشارسنج اقدام کنید.
نکتۀ دیگری که شاید برایتان جالب باشد این است که حتی هیپوگلیسمی (افت قند خون) نیز می‌تواند فشار خون را بالا ببرد. هنگامی که یک فرد مبتلا به دیابت با افت قند خون مواجه می‌شود، بدن برای افزایش قند خون، هورمون‌هایی مانند آدرنالین ترشح می‌کند. آدرنالین نه تنها قند خون را بالا می‌برد، بلکه ضربان قلب را افزایش می‌دهد و رگ‌ها را منقبض می‌کند و بدین ترتیب باعث افزایش فشار خون می‌شود. (منبع)
Low blood sugar caused by medications, such as insulin and sulfonylureas [such as glipizide], stimulates a stress response including the secretion of glucagon and epinephrine.
«قند خون پایین ناشی از مصرف داروهایی مانند انسولین و سولفونیل‌اوره‌ها (مانند گلی‌پی‌زید)، موجب تحریک یک پاسخ استرسی شده که شامل ترشح گلوکاگون و اپی‌نفرین است.» این هورمون‌ها نه‌تنها گلوکز خون را بالا می‌برند، بلکه همزمان ضربان قلب و فشار خون را افزایش می‌دهند.»
دکتر متیو جی. فریبی (Matthew J. Freeby)، مدیر مرکز دیابت گوندا در UCLA (منبع)
به‌طورکلی، چه قند خون بالا باشد و چه پایین، می‌تواند با فعال‌سازی سیستم‌های هورمونی در بدن، فشار خون را تحت‌تأثیر قرار دهد. ازاین‌رو، کنترل دقیق قند خون برای سلامت قلب و عروق اهمیت حیاتی دارد.
عوامل مشترک قند خون و فشار خون چیست؟
قند خون بالا و فشار خون بالا، چندین علت و ریسک‌فاکتور مشترک دارند. این عوامل می‌توانند باعث بروز همزمان قند خون بالا (دیابت) و فشار خون بالا (هایپرتنشن) شوند.
- التهاب مزمن: التهاب‌های مزمن می‌توانند منجر به آسیب‌دیدگی رگ‌های خونی و سایر اعضای بدن شوند. این امر هم بر قند خون و هم بر فشار خون تأثیر منفی می‌گذارد.
- مقاومت به انسولین: یکی از مهم‌ترین عوامل در بروز دیابت نوع 2، مقاومت به انسولین است. این وضعیت موجب می‌شود که بدن نتواند به درستی از انسولین استفاده کند و همین موضوع باعث افزایش قند خون می‌شود. این وضعیت می‌تواند با افزایش فشار خون نیز همراه باشد.
- چاقی: اضافه‌وزن و چاقی از عوامل اصلی بروز هر دو بیماری دیابت و فشار خون بالا هستند. چربی اضافی بدن می‌تواند باعث مقاومت به انسولین و التهاب شود که در نتیجه به بالارفتن قند خون و فشار خون منجر می‌شود.
- تولید بیش از حد رادیکال‌های آزاد آسیب‌زننده به بافت: تولید زیاد رادیکال‌های آزاد که نتیجه استرس‌های اکسیداتیو است، می‌تواند به دیواره رگ‌ها آسیب بزند و باعث افزایش فشار خون شود. همچنین، این رادیکال‌ها می‌توانند به سلول‌های پانکراس آسیب رسانده و باعث بروز دیابت شوند.
- سبک زندگی کم‌تحرک: عدم فعالیت بدنی و نشستن طولانی‌مدت، منجر به افزایش قند خون و فشار خون می‌شود. ورزش منظم و فعالیت جسمانی روزانه، در بهبود حساسیت به انسولین و کاهش فشار خون تأثیرگذار است. (منبع)
چگونه می‌توانیم از پیشرفت قند خون و فشار خون جلوگیری کنیم؟
اگر بخواهیم با یک جمله با این سؤال پاسخ دهیم، باید بگوییم: «اصلاح سبک زندگی»
برای پیشگیری از بروز دیابت و قند خون بالا، بهترین و ساده‌ترین راهکار این است که با رعایت چند نکتۀ ساده، سبک زندگی خود را تغییر داده و سلامتی خود را جدی‌تر بگیریم.
در ادامه، به چند نکته اشاره کرده‌ایم که در صورت رعایت آن‌ها می‌توانید از بروز دیابت و فشار خون بالا جلوگیری کنید.
1. وزن خود را کاهش دهید
اگر دچار اضافه‌وزن و چاقی هستید، کاهش وزن می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) کاهش تنها ۵ تا ۷ درصد از وزن بدن، می‌تواند از تبدیل پیش دیابت به دیابت جلوگیری کند. (در مورد پیش دیابت بیشتر بدانید.)
همچنین مؤسسه ملی قلب، ریه و خون امریکا (NHLBI) در مورد کاهش فشار خون توضیح داده است که کاهش 3 تا 5 درصد از وزن بدن، می‌تواند در بهبود فشار خون بسیار تأثیرگذار باشد.
2. فعال باشید
ورزش منظم می‌تواند هم فشار خون و هم قند خون را کاهش دهد. توصیۀ ما به شما این است که بین ۷۵ تا ۱۵۰ دقیقه در طول هفته ورزش کنید. شما می‌توانید ورزش‌هایی سبک مثل پیاده‌روی سریع انجام دهید و با همین عمل ساده، از پیشرفت قند خون و فشار خون جلوگیری کنید.
اگر مدت زمان بسیاری است که ورزش نکرده‌اید و یا تحت مراقبت پزشک هستید، حتما پیش از شروع برنامۀ ورزشی با پزشک خود مشورت کنید.
3. رژیم غذایی سالم داشته باشید
رژیم غذایی باید با اهداف و سبک زندگی شما هماهنگ باشد. این رژیم غذایی باید به نوعی طراحی شود که قابل اجرا بوده و امکان این را داشته باشد که به‌صورت پایدار رعایت شود.
رژیم‌هایی مثل DASH، مدیترانه‌ای یا MIND برای سلامت قند خون، فشار خون، عملکرد جسمی و ذهنی مفیدند. این رژیم‌ها معمولاً شامل:
- مصرف زیاد سبزیجات
- پروتئین‌های کم‌چرب
- چربی‌های سالم (غیراشباع)
- کربوهیدرات‌های پرفیبر
- و کاهش مصرف نمک هستند.
توجه داشته باشید که پیش از شروع رژیم غذایی، حتما با پزشک خود صحبت کنید. پزشک به شما کمک می‌کند تا متناسب با قد، وزن، شرایط جسانی و داروهای مصرفی، بهترین رژیم را پیدا کنید.
4. استرس را مدیریت کنید
استرس هم قند خون و هم فشار خون را افزایش می‌دهد. برای کاهش استرس می‌توانید از اپلیکیشن‌های مدیتیشن استفاده کنید و یا روش‌های دیگری را به کار بگیرید. مانند:
- مشاوره روان‌شناسی
- گروه‌های حمایتی
- گذراندن وقت با عزیزان
- انجام فعالیت‌هایی که باعث آرامش ذهن و بدن می‌شوند.
مصرف خودسرانۀ قرص‌های آرام‌بخش، بسیار خطرناک است و امکان دارد شما را با عوارض جدی و جبران‌ناپذیری مواجه کند. بنابراین بدون دستور پزشک متخصص، هرگز از داروهای آرام‌بخش استفاده نکنید.
5. سیگار را ترک کنید
کشیدنِ سیگار خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش می‌دهد. نیکوتین باعث کاهش حساسیت سلول‌ها به انسولین و افزایش التهاب در بدن می‌شود که هر دو در نهایت به افزایش قند خون می‌انجامند. از طرفی دیگر نیکوتین با تحریک ترشح آدرنالین و نورآدرنالین، فشار خون را افزایش می‌دهد.
ترک سیگار نه تنها سلامت ریه، قلب و عروق و دندان‌ها را حفظ می‌کند، بلکه باعث کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک شده و خطر دیابت را کاهش می‌دهد. (منبع)
چرا باید فشار خون خود را به طور منظم اندازه‌گیری کنیم؟
این روزها، فشار خون می‌تواند هر یک از ما را تهدید کند. تحرک کم، غذاهای فست‌فودی، استرس بالا و هزار عامل دیگر، هر کدام می‌توانند منجر به افزایش فشار خون شوند. بنابراین لازم است که برای پیشگیری از بروز عوارض جدی، بالارفتن فشار خون و به‌تبع آن ابتلا به دیابت، روزانه و به طور منظم فشار خون خود را اندازه‌گیری کنیم تا در فرصت طلایی از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنیم. (در مقاله: چرا باید روزانه فشار خون را اندازه بگیرم؟ به طور مفصل در این خصوص توضیح داده‌ایم.)
در میان دستگاه‌های متعدد، فشارسنج بازویی رزمکس، یکی از بهترین فشارسنج‌های بازار ایران است. فشارسنج رزمکس قابلیت‌های متعدد و گوناگونی دارد؛ نشانگر ریسک فشار خون بالا، ضربان نامنظم قلب و تشخیص حرکت بدن حین اندازه‌گیری و قابلیت‌های دیگر، به شما کمک می‌کند که فشار خون خود را تحت کنترل داشته و خطر فشار خون بالا و به سبب آن، دیابت را برای همیشه کاهش دهید.
شما می‌توانید همین حالا دستگاه فشارسنج بازویی رزمکس را خریداری کرده و خطر بروز فشار خون بالا را برای همیشه از بین ببرید.
سوالات متداول
بله، دیابت می‌تواند با آسیب به رگ‌های خونی و کلیه‌ها، منجر به افزایش فشار خون شود.
بله، فشار خون بالا می‌تواند مقاومت به انسولین را افزایش دهد و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را بیشتر کند.
بله، افت قند خون می‌تواند با تحریک سیستم عصبی سمپاتیک، منجر به افزایش فشار خون شود.
عواملی مانند چاقی، التهاب مزمن، مقاومت به انسولین، سبک زندگی کم‌تحرک و رژیم غذایی ناسالم می‌توانند همزمان خطر ابتلا به دیابت و فشار خون بالا را افزایش دهند.
با اصلاح سبک زندگی از جمله کاهش وزن، فعالیت بدنی منظم، رژیم غذایی سالم، مدیریت استرس و ترک سیگار می‌توان از ابتلا به این بیماری‌ها پیشگیری کرد.